ترجمه نامه 51 نهج البلاغه
ترجمه: محمد دشتی (ره)
نامه به كارگزاران بيت المال
اخلاق اجتماعى كارگزاران اقتصادى
از بنده خدا على امير مؤمنان به كارگزاران جمع آورى ماليات. پس از ياد خدا و درود، همانا كسى كه از روز قيامت نترسد، زاد و توشه اى از پيش نخواهد فرستاد.
بدانيد مسئوليّتى را كه به عهده گرفته ايد اندك امّا پاداش آن فراوان است، اگر براى آنچه كه خدا نهى كرد «مانند ستمكارى و دشمنى» كيفرى نبود. براى رسيدن به پاداش در ترك آن نيز عذرى وجود نداشت.
در روابط خود با مردم انصاف داشته باشيد، و در بر آوردن نيازهايشان شكيبا باشيد. همانا شما خزانه داران مردم و نمايندگان ملّت، و سفيران پيشوايان هستيد.
هرگز كسى را از نيازمندى او باز نداريد، و از خواسته هاى مشروعش محروم نسازيد، و براى گرفتن ماليات از مردم، لباس هاى تابستانى يا زمستانى، و مركب سوارى، و برده كارى او را نفروشيد، و براى گرفتن درهمى، كسى را با تازيانه نزنيد.
و به مال كسى «نمازگزار باشد، يا غير مسلمانى كه در پناه اسلام است»(1) دست اندازى نكنيد، جز اسب يا اسلحه اى كه براى تجاوز به مسلمان ها به كار گرفته مى شود. زيرا براى مسلمان جايز نيست آنها را در اختيار دشمنان اسلام بگذارد، تا نيرومندتر از سپاه اسلام گردند.
از پند دادن به نفس خويش هيچ گونه كوتاهى نداشته، از خوشرفتارى با سپاهيان، و كمك به رعايا، و تقويت دين خدا، غفلت نكنيد، و آنچه در راه خدا بر شما واجب است انجام دهيد.
همانا خداى سبحان از ما و شما خواسته است كه در شكرگزارى كوشا بوده، و با تمام قدرت او را يارى كنيم، «و نيرويى جز از جانب خدا نيست».
- منظور ذمّی است، یعنی یهودیان و مسیحیانی که در پناه دولت اسلامی زندگی می کنند.
ترجمه ها
لطفاً برای انتخاب یک ترجمه، برروی نام مترجم کلیک کنید.
نامه آن حضرت (ع) به كارگزارانش در امر خراج:
از بنده خدا، على امير المؤمنين به كارگزاران خراج. اما بعد. كسى كه از روز حساب، روزى كه روى در آمدن دارد بيم به دل راه ندهد، چيزى كه در آن روز نگهبانش خواهد بود پيشاپيش نفرستد. بدانيد، كه آنچه به انجام دادنش مكلف شده ايد، اندك است و پاداش آن بسيار. اگر در آنچه خداوند شما را از آن نهى كرده، چون ستم و تجاوز، عقابى نبود كه مردم از آن بترسند، در اجتناب از آنها آن قدر ثواب هست كه مردم را براى ترك آنها بهانه اى نباشد.
پس خود، داد مردم را بدهيد و در معاشرت با آنان انصاف را فرو مگذاريد و براى برآوردن نيازهايشان، حوصله به خرج دهيد. شما خازنان رعيت هستيد و وكيلان امت و سفيران امامان. كسى را كه نيازى دارد، در برآوردن آن درنگ مكنيد، آنسان كه به خشم آيد و او را از مطلوبش باز نداريد و براى گرفتن خراج، جامه تابستانى و زمستانى مردم را يا ستورى كه با آن كار مى كنند يا بنده آنها را مفروشيد.
و هيچكس را براى درهمى تازيانه نزنيد و دست به مال هيچكس، چه مسلمان و چه ذمى، نبريد، مگر آنكه، اسبى يا سلاحى نزد آنان بيابيد كه بدان بر مسلمانان تجاوز كنند و مسلمانان را شايسته نيست كه اين گونه چيزها را در دست دشمن اسلام واگذارد تا سبب نيرومندى او بر ضد اسلام گردد.
از خيرخواهى ديگران دريغ نكنيد و با سپاهيان رفتار نيكو را فرو مگذاريد و از يارى رعيت باز مايستيد و در تقويت دين درنگ روا مداريد.
آنچه در راه خدا بر شما واجب است به جاى آريد، زيرا خداوند سبحان از ما و شما خواسته است كه در سپاسگزاريش تا توانيم بكوشيم و تا توانمان هست ياريش كنيم. هيچ نيرويى جز از سوى خداوند نيست.
از نامه هاى آن حضرت است به مأموران ماليات:
از بنده خدا على امير مؤمنان، به عاملان ماليات، اما بعد، هر كه از قيامتى كه به آن روى خواهد نهاد حذر نكند، چيزى كه او را از بلاهاى آن روز حفظ كند پيش نفرستاده.
آگاه باشيد آنچه از تكاليف به عهده شماست اندك است، و ثوابش بسيار. اگر براى آنچه از جانب حق نهى شده مانند ستم و دشمنى كيفرى كه از آن بترسند وجود نداشت، در ثواب اجتناب از آنها آنقدر هست كه عذرى براى مردم در ترك طلب آنها نباشد.
از جانب خود مردم را انصاف دهيد، و در برابر انجام حاجاتشان صبر كنيد، كه شما خزانه داران رعيت، و وكلاى ملّت، و نمايندگان پيشوايان هستيد. احدى را به خاطر نيازش نرنجانيد، و او را از خواسته اش منع ننماييد.
اثاث ضرورى زندگى ماليات دهنده از قبيل لباس زمستانى و تابستانى، و چهار پاى در دست كار و غلامش را نفروشيد، براى گرفتن درهمى كسى را تازيانه نزنيد، به مال احدى از مردم چه مسلمان نمازگزار و چه غير مسلمانى كه در پناه اسلام است دست درازى نكنيد، مگر اسب و سلاحى كه عليه اسلام به كار گرفته شود، زيرا سزاوار مسلمان نيست اسب و سلاح را در دست دشمنان اسلام واگذارد تا موجب شوكت ايشان بر ضد او شود.
از خيرخواهى نسبت به خويش، و خوشرفتارى با لشگر اسلام، و يارى رساندن به رعيّت، و تقويت دين دريغ مكنيد.
آنچه در راه خدا بر شما واجب است انجام دهيد، زيرا خداى سبحان از ما و شما خواسته كه او را به اندازه توانايى خود سپاسگزار باشيم، و در نهايت قدرت به ياريش برخيزيم، و قدرتى نيست جز از جانب خداوند بزرگ.
و از نامه آن حضرت است به عاملان او كه مأمور -گرفتن- خراج بودند:
از بنده خدا، على امير مؤمنان، به خراج ستانان أمّا بعد، آن كه نپرهيزد از آنچه روى بدان خواهد نهاد چيزى را كه نگهبان وى بود پيشاپيش نفرستاد، و بدانيد آنچه به عهده شماست اندك مقدار است و ثواب آن بسيار، و اگر خدا براى ستم و بيداد كه از آن نهى فرمود كيفرى كه از آن ترسند نمى نهاد، ثوابى كه در پرهيز از آن است جاى عذرى براى نخواستن آن نمى گذارد.
پس داد مردم را از خود بدهيد و در برآوردن حاجتهاى آنان شكيبايى ورزيد، كه شما رعايت را گنجورانيد و امت را وكيلان و امامان را سفيران. حاجت كسى را روا ناكرده مگذاريد، و او را از آنچه مطلوب اوست باز مداريد -و براى گرفتن- خراج، پوشش زمستانى و تابستانى -رعيت- را مفروشيد و چارپايى كه بدان كار كنند و بنده اى را -كه در اختيار دارند-.
و براى درهمى كسى را تازيانه مزنيد و دست به مال كسى مبريد، نمازگزار باشد يا پيمان مسلمانان را عهده دار، جز آنكه اسبى يا جنگ افزارى را بينيد كه در جنگ با مسلمانان به كار مى رود، كه مسلمان را روا نيست اسب و جنگ افزار را در دست دشمنان اسلام وا نهد تا موجب نيروى آنان بر زيان مسلمانان گردد، و خيرخواهى را دريغ مداريد، و با سپاهيان نيكرفتارى را فرو مگذاريد، و رعيت را يارى كردن و دين خدا را نيرو بخشيدن، و آنچه در راه خدا بر عهده شماست به جاى آريد، كه خداى سبحان از ما و شما خواسته است تا در حد توانايى او را سپاس گوييم و تا آنجا كه نيرو داريم او را يارى دهيم «و هيچ نيرويى جز از جانب خدا نيست.»
از نامه هاى آن حضرت عليه السّلام است به كارگردانانش كه خراجگير بودند (در آن از آزار رساندن براى گرفتن خراج و وادار نمودن به فروش چيزيكه فروشش زيان دارد نهى مى فرمايد):
(1) اين نامه از بنده خدا علىّ امير مؤمنين است به باج گيران: پس از ستايش خدا و درود بر پيغمبر اكرم، هر كه از آنچه به سويش بر مى گردد (حساب و وارسى روز رستخيز) نترسيد، براى خود چيزى كه او را (از عذاب و كيفر) نگاه دارد پيش نفرستاده است، و بدانيد آنچه بانجام آن مأمور شده ايد اندكست و پاداش آن بسيار، و اگر نبود در آنچه خدا نهى فرموده از قبيل ستم و زياده روى كيفرى كه از آن بترسند در پاداش دورى از آن، چيزى است كه عذرى نيست در ترك خواستن آن (گيرم مخالفت دستور را كيفرى نبود ولى پيروى از آن را پاداشى دهند كه نمى توان از آن چشم پوشيد)
(2) پس با مداراة و انصاف با مردم رفتار كنيد، و بر خواهشهاشان شكيبا باشيد، زيرا شما خزانه داران رعيّت هستيد (كه بواسطه گرفتن خراج با جمعى سر و كار داريد، و به دسته ديگرى بايد ردّ كنيد و چنين كس بايد بردبار و شكيبا باشد) و وكيل هاى مردم و نمايندگان پيشوايانيد (كه بوسيله شما در باره رعيّت دستور مى دهند) و كسيرا از درخواستش بخشم نياورده از مطلوبش منع نكنيد (كارش را معطّل نگذارده و بگوئيد چنين بكن چنين نكن، يا زمين را نكار يا آب از فلان جا بيرون آور، خلاصه او را سرگردان ننمائيد)
(3) هنگام باج گرفتن از مردم لباس زمستانى و تابستانى و چهار پائى كه با آن كار ميكنند و غلام را نفروشيد (اگر مالى نداشته باشد كه خراج را اداء كند آنچه بآن نيازمندند از آنها نگيريد) و البتّه كسيرا براى درهمى تازيانه نزنيد، و بمال هيچيك از نمازگزاران و پيمان بسته ها (كه با دادن جزيه در پناه اسلامند) دست نزنيد مگر اسب و سلاحى كه بوسيله آن بر مسلمانان ستم شود بيابيد، زيرا سزاوار نيست مسلمانان آنها را در دست دشمنان اسلام باقى گذارد تا بر او توانائى داشته باشند،
(4) و از پند و اندرز بر خودتان و نيكوئى بر لشگر و كمك بر رعيّت و توانا ساختن دين خدا خوددارى نكنيد، و در راه خدا آنچه سزاوار و بر شما واجب و لازم است بجا آوريد، زيرا خداوند سبحان از ما و شما خواسته كه در برابر احسان و نيكوئى او با كوشش خود او را سپاس گزاريم، و بمنتهى درجه توانائى خويش او را يارى كنيم، و (هر چند ما را) توانائى نيست مگر بيارى خداوند بلند قدر بزرگوار.
اما بعد (از حمد و ثناى الهى) کسى که از آنچه سرانجام به سوى آن مى رود (مرگ و قيامت) بر حذر نباشد چيزى از پيش براى خود که او را (از بلاى آن روز) مصون دارد نمى فرستد. بدانيد آنچه به آن مکلّف شده ايد کم است امّا ثوابش بسيار. اگر ظلم و تعدّى، که خدا از آن نهى کرده عقاب و کيفر ترس آورى نداشت، باز براى درک ثوابِ اجتنابِ از آن، عذرى براى ترکش باقى نمى ماند.
(امام فرمود:) حال که چنين است انصاف را از سوى خود نسبت به مردم رعايت کنيد و در برابر نيازمندى هايشان (که پاسخ گفتن به آن مشکلاتى دارد) صبر و شکيبايى به خرج دهيد، زيرا شما خزانه داران رعيّت و وکلاى امّت و سفيران ائمه و پيشوايان هستيد. هيچ کس را به سبب عرض حاجتش شرمنده نسازيد و کسى را از خواسته (مشروعش) باز مداريد و هرگز براى گرفتن خراج از بدهکار، لباس تابستانى يا زمستانى و يا مرکبى که با آن به کارهايشان مى رسند و يا برده اى را (که از کمک او براى زندگى بهره مى گيرند) به فروش نرسانيد. کسى را براى گرفتن درهمى تازيانه نزنيد. هرگز به مال احدى از مردم، چه مسلمان باشد و چه غير مسلمانى که در پناه اسلام است، دست نزنيد (و آن را به تملک بيت المال در نياوريد) مگر اينکه اسب يا سلاحى باشد که براى تجاوز به مسلمانان به کار گرفته مى شود (در اين صورت مى توانيد آن وسايل را مصادره کنيد) زيرا براى مسلمان سزاوار نيست که چنين وسايلى را در دست دشمنان اسلام باقى بگذارد تا سبب نيرومندى آنها بر ضد مسلمانان گردد. هرگز از نصيحت و اندرز به خويشتن (و به يکديگر) و از خوش رفتارى با سپاهيان و کمک به رعيّت و تقويت دين خدا خوددارى مکنيد.
در راه خدا آنچه را بر شما واجب است انجام دهيد، زيرا خداوندِ سبحان، از ما و شما خواسته است که با تمام توان شکر او را بجا بياوريم و آيين او را تا آنجا که قدرت داريم يارى کنيم و هيچ قدرتى (براى انجام اين امور) جز به کمک خداوند بزرگ نيست.