ترجمه حکمت 416 نهج البلاغه

وَ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ (عليهماالسلام): لَا تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَكَ شَيْئاً مِنَ الدُّنْيَا، فَإِنَّكَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَيْنِ: إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ، فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ؛ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ، فَشَقِيَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ، فَكُنْتَ عَوْناً لَهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ؛ وَ لَيْسَ أَحَدُ هَذَيْنِ حَقِيقاً أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِكَ.
قَالَ الرَّضِيُّ وَ يُرْوَى هَذَا الْكَلَامُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ:
أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الَّذِي فِي يَدِكَ مِنَ الدُّنْيَا قَدْ كَانَ لَهُ أَهْلٌ قَبْلَكَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى أَهْلٍ بَعْدَكَ، وَ إِنَّمَا أَنْتَ جَامِعٌ لِأَحَدِ رَجُلَيْنِ: رَجُلٍ عَمِلَ فِيمَا جَمَعْتَهُ بِطَاعَةِ اللَّهِ، فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ، أَوْ رَجُلٍ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ، فَشَقِيتَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ؛ وَ لَيْسَ أَحَدُ هَذَيْنِ أَهْلًا أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِكَ، وَ لَا أَنْ تَحْمِلَ لَهُ عَلَى ظَهْرِكَ؛ فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَةَ اللَّهِ، وَ لِمَنْ بَقِيَ رِزْقَ اللَّهِ.

ترجمه: محمد دشتی (ره)

اخلاقی اقتصادی 

روش برخورد با دنيا

و درود خدا بر او، فرمود: (به فرزندش امام مجتبى عليه السّلام خطاب كرد:) چيزى از دنياى حرام براى پس از مرگت باقى مگذار، زيرا آنچه از تو مى ماند نصيب يكى از دو تن خواهد شد، يا شخصى است كه آن را در طاعت خدا به كار گيرد، پس سعادتمند مى شود به چيزى كه تو را به هلاكت افكنده است. و يا شخصى كه آن را در نافرمانى خدا به كار گيرد، پس هلاك مى شود به آنچه كه تو جمع آورى كردى، پس تو در گناه او را يارى كرده اى، كه هيچ يك از اين دو نفر سزاوار آن نيستند تا بر خود مقدّم دارى.

(سید رضی گوید: اين حكمت به گونه ديگرى نيز نقل شده):

پس از ستايش پروردگار آنچه از دنيا هم اكنون در دست تو است، پيش از تو در دست ديگران بود، و پس از تو نيز به دست ديگران خواهد رسيد، و همانا تو براى دو نفر مال خواهى اندوخت، يا شخصى كه اموال جمع شده تو را در طاعت خدا به كار گيرد، پس به آنچه كه تو را به هلاكت افكند سعادتمند مى شود، يا كسى است كه آن را در گناه به كار اندازد، پس با اموال جمع شده تو هلاك خواهد شد، كه هيچ يك از اين دو نفر سزاوار نيستند تا بر خود مقدّمشان بدارى، و بار آنان را بر دوش كشى، پس براى گذشتگان رحمت الهى، و براى بازماندگان روزى خدا را اميدوار باش.

ترجمه ها

لطفاً برای انتخاب یک ترجمه، برروی نام مترجم کلیک کنید.

به فرزند خود حسن (ع) فرمود: اى فرزند بعد از خود مالى برجاى مگذار. زيرا آنچه مى نهى براى يكى از اين دو خواهد بود، يا كسى كه آن مال را در طاعت خدا به كار مى برد، پس او به چيزى كه سبب بدبختى تو شده، نيكبخت مى گردد يا كسى است كه آن مال را در معصيت خدا صرف مى كند، پس به آنچه تو برايش نهاده اى، بدبخت شود. و تو او را در معصيت يار باشى و اين دو هيچيك شايسته آن نيستند كه او را بر خود برگزينى.

سید رضی گوید: و اين معنى را به گونه ديگرى هم آورده اند:

اما بعد آنچه از دنيا در دست توست پيش از تو صاحبانى داشته و بعد از تو به ديگران خواهد رسيد. مالى كه گرد آورده اى به يكى از اين دو خواهد رسيد: يكى آنكه مال تو را در راه طاعت خدا به كار برد، پس او به چيزى كه تو بدان بدبخت شده اى، خوشبخت گردد، يا كسى است كه آن را در راه معصيت خدا مصرف كند، پس به سبب مالى كه براى او گرد آورده اى، بدبخت شود. هيچيك از اين دو، سزاوار آن نيستند كه او را بر خود برگزينى يا بار او را بر دوش كشى. پس براى آنها كه رفته اند، اميد آمرزش داشته باش و براى آنان كه مانده اند، اميد روزى خداوند را.

به فرزندش حسن عليه السّلام فرمود: پسرم چزى از دنيا را براى بعد از خود مگذار، زيرا براى يكى از دو نفر خواهى گذاشت: يا كسى كه مال را در طاعت خدا به مصرف خواهد رساند، پس او سعادتمند مى شود به چيزى كه تو به خاطر آن بدبخت شده اى. يا كسى كه آن را در معصيت حق خرج خواهد كرد، پس زيانكار گشته اى به سبب آنچه براى او فراهم آوردى، و وى را بر معصيت خدا كمك كردى. و هيچ كدام از اين دو نفر شايسته نيستند كه آنها را بر خود مقدّم بدارى.

اين سخن به صورتى ديگر هم روايت شده و آن اين است:

اما بعد، آنچه از دنيا در اختيار توست پيش از تو مالكى داشته، و پس از تو به مالكى ديگر مى رسد، و تو براى يكى از اين دو نفر جمع مى كنى: كسى كه با فراهم آورده ات به طاعت خدا بر مى خيزد، پس خوشبخت گشته به آنچه كه تو به آن بدبخت شده اى، يا كسى كه آن را در معصيت خدا خرج مى نمايد، پس زيانكار شده به آنچه كه تو براى او جمع كردى. هيچ كدام از اين دو نفر سزاوار نيستند كه بر خود مقدم نمايى، و نه اينكه به خاطر او بر پشت خود بار گذارى. پس براى كسى كه از دنيا رفته رحمت خدا را، و براى آن كه مانده رزق پروردگار را اميدوار باش.

[و به پسرش حسن فرمود:] پسركم چيزى از دنيا بجا منه چه آن را براى يكى از دو كس خواهى نهاد: يا مردى كه آن را در طاعت خدا به كار برد پس به چيزى كه تو بدان بدبخت شده اى نيكبخت شود، و يا مردى كه به نافرمانى خدا در آن كار كند و بدانچه تو براى او فراهم كرده اى بدبخت شود پس در آن نافرمانى او را يار باشى و هيچ يك از اين دو در خور آن نبود كه بر خود مقدمش دارى.

[و اين گفتار به گونه اى ديگر روايت شده است كه:]

اما بعد، آنچه از دنيا در دست توست پيش از تو خداوندانى داشت و پس از تو به ديگرى رسد و تو فراهم آورنده اى كه براى يكى از دو تن خواهى گذاشت: آن كه گرد آورده تو را در طاعت خدا به كار برد پس او بدانچه تو بدبخت شده اى خوشبخت شود، يا آن كه آن را در نافرمانى خدا صرف كند پس تو بدانچه براى وى فراهم آورده اى بدبخت شوى و هيچ يك از اين دو سزاوار نبود كه بر خود مقدمش دارى و بر پشت خويش براى او بارى بردارى، پس براى آن كه رفته است آمرزش خدا را اميد دار و براى آن كه مانده روزى پروردگار.

امام عليه السّلام به فرزندش (امام) حسن عليه السّلام (در زيان گذاشتن دارائى براى وارث) فرموده است:
1- اى پسرك من البتّه چيزى از (مال و دارائى) دنيا را از پس خود مگذار، زيرا آنرا براى يكى از دو مرد مى گذارى: يا براى كسيكه در طاعت و بندگى خدا بكار مى برد پس او نيك بخت مى گردد به چيزى كه تو بسبب آن بد بخت و زيانكار شده اى، يا براى كسيكه در معصيت و نافرمانى خدا بكار مى برد پس بدبخت شده بسبب آنچه تو براى او گرد آورده اى و او را بر معصيتش كمك و ياور باشى، و هيچيك از اين دو سزاوار و شايسته نيست كه او را بر خود اختيار نموده برگزينى.
(سيّد رضىّ «عليه الرّحمة» فرمايد:) اين فرمايش بطور ديگر روايت ميشود كه اينست:
2- پس از حمد خدا و درود بر پيغمبر اكرم، آنچه در دو دست تو است از (كالاى) دنيا پيش از تو صاحبى داشته است، و پس از تو به صاحبى مى رسد، و تو (آنرا) براى يكى از دو مرد گرد آورنده اى: كسيكه بطاعت خدا عمل كند در آنچه گرد آورده اى پس نيك بخت شود به چيزى كه تو بسبب آن بدبخت شده اى، يا مرديكه آنرا در معصيت خدا بكار برد پس بدبخت شده بآنچه براى او گرد آورده اى و هيچيك از اين دو را شايسته نيست بر خويش اختيار نمائى، و نه آنكه براى او بر پشت خود (گناه) بار كنى، پس براى كسيكه گذشته (مرده) آمرزش خدا را و براى كسيكه مانده روزى خدا را اميدوار باش (نه بر رفته افسوس خور نه بر مانده اندوه).

امام عليه السلام به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود: چيزى از مال و ثروت دنيا را بعد از خود باقى مگذار زيرا آنچه باقى مى‏ گذارى براى يكى از دو كس خواهد بود: يا كسى كه آن را در راه اطاعت خداوند مصرف مى‏ كند كه در اين صورت او به چيزى سعادتمند شده كه تو به‏ سبب آن محروم شده‏ اى يا براى كسى مى ‏گذارى كه آن را در راه معصيت خداوند به‏ كار مى‏ گيرد در نتيجه تو به‏ سبب چيزى كه براى او اندوخته‏ اى شقاوتمند، و محروم از سعادت مى‏ شوى و در واقع‏ او را در گناهش يارى كرده‏ اى و سزاوار نيست هيچ‏ يک از اين دو كس را بر خويشتن مقدم دارى‏.

مرحوم سيد رضى مى ‏گويد: اين سخن به ‏گونه ديگرى نيز نقل شده است و آن چنين است:

اما بعد (از حمد و ثناى الهى)، آنچه از دنيا هم ‏اكنون در اختيار توست پيش از اين در دست ديگران بوده است و بعد از تو نيز به ديگران مى‏ رسد تو اموال را براى يكى از دو كس گردآورى مى ‏كنى: يكى آن‏كس كه آن را در راه طاعت الهى صرف مى ‏كند و با آن سعادتمند مى ‏شود در حالى كه تو از آن محروم مانده اى يا كسى كه آن را در راه معصيت خداوند صرف مى كند و تو به‏ سبب آنچه براى او گردآورى كرده ‏اى شقاوتمند خواهى شد (چراكه كمك به گناه كرده‏ اى). هيچ ‏يک از اين دو، شايستگى اين را ندارد كه تو او (شخص صالح) را بر خود مقدم دارى و يا بار (گناه) او (شخص ناصالح) را بر دوش كشى بنابراين براى گذشتگان، رحمت خدا و براى بازماندگان، رزق پروردگار را طلب كن (و به فكر آخرت و آينده خويش باش).