ترجمه حکمت 281 نهج البلاغه

و فرمود (ع): انديشيدن همانند ديدن به چشم نيست. چه بسا چشم در ديدن خطا كند و حال آنكه، عقل به كسى كه از او نصيحت خواهد، خيانت نكند.

و آن حضرت فرمود: انديشه مانند ديدن با چشم ها نيست، كه گاهى چشم ها به صاحبانش دروغ مى گويند، ولى خرد به كسى كه از او نصيحت خواهد خيانت نمى كند.

[و فرمود:] انديشيدن همانند ديدن نيست، چه بود كه ديده ها چيزى را چنانكه نيست نشان دهد، ليكن خرد با كسى كه از آن نصيحت خواهد خيانت نكند.

امام عليه السّلام (در پيروى از عقل) فرموده است:
1- نيست بينائى (آگاهى دل) با ديده ها و چشمها كه گاهى چشمها به دارنده خود دروغ مى گويند،
2- و (لى) خرد خيانت نمى كند (بغلط و اشتباه نمى اندازد) كسيرا كه از او پند و اندرز بخواهد (در شناختن حقائق بايد بعقل اعتماد نمود نه بحسّ، زيرا بسا محسوس و بديهىّ كه معلوم نيست و بسا عقلىّ و نظرىّ كه نزد دلهاى روشن از هر بديهىّ آشكارتر است، و از اينرو است كه حكماء گفته اند: يقينيّات همان معقولات است نه محسوسات، زيرا حكم حسّ در مظنّه غلط و اشتباه است و بسيار حسّ دروغ مى گويد و ما را به اعتقادات نادرست وامى دارد، چنانكه بزرگ را كوچك و كوچك را بزرگ و متحرّك را ساكن و ساكن را متحرّك مى پنداريم، و امّا عقل در هر چه راه يابد و پيش او بديهىّ و آشكار گردد غلط و اشتباه در آن راه ندارد، بنا بر اين گفتار نادانان كه مى گويند دليلى بزرگتر و بالاتر از حسّ و ديدن با چشم نيست باطل و نادرست است).

امام عليه السلام فرمود: تفكر و انديشه همچون ديدن با چشم نيست، چراكه گاه چشم، به صاحبش دروغ مى گويد؛ ولى عقل (سليم) به كسى كه از او راهنمايى بخواهد غشّ و خيانت نمى كند.