ترجمه خطبه 3 نهج البلاغه

1. شكوه از ابابكر و غصب خلافت

آگاه باشيد به خدا سوگند ابا بكر، جامه خلافت را بر تن كرد، در حالى كه مى دانست جايگاه من نسبت به حكومت اسلامى، چون محور آسياب است به آسياب كه دور آن حركت مى كند. او مى دانست كه سيل علوم از دامن كوهسار من جارى است، و مرغان دور پرواز انديشه ها به بلنداى ارزش من نتوانند پرواز كرد. پس من رداى خلافت رها كرده و دامن جمع نموده از آن كناره گيرى كردم و در اين انديشه بودم كه آيا با دست تنها براى گرفتن حق خود به پاخيزم يا در اين محيط خفقان زا و تاريكى كه به وجود آوردند، صبر پيشه سازم كه پيران را فرسوده، جوانان را پير، و مردان با ايمان را تا قيامت و ملاقات پروردگار اندوهگين نگه مى دارد. پس از ارزيابى درست، صبر و بردبارى را خردمندانه تر ديدم. پس صبر كردم در حالى كه گويا خار در چشم و استخوان در گلوى من مانده بود. و با ديدگان خود مى نگريستم كه ميراث مرا به غارت مى برند.

2. بازى ابابكر با خلافت

تا اينكه خليفه اوّل، به راه خود رفت و خلافت را به پسر خطّاب سپرد. سپس امام مثلى را با شعرى از أعشى عنوان كرد:⁽²⁾ «مرا با برادر جابر، «حيّان» چه شباهتى است (من همه روز را در گرماى سوزان كار كردم و او راحت و آسوده در خانه بود.) شگفتا ابابكر كه در حيات خود از مردم مى خواست عذرش را بپذيرند،⁽³⁾ چگونه در هنگام مرگ، خلافت را به عقد ديگرى در آورد. هر دو از شتر خلافت سخت دوشيدند و از حاصل آن بهره مند گرديدند.

3. شكوه از عمر و ماجراى خلافت

سرانجام اوّلى حكومت را به راهى در آورد، و به دست كسى (عمر) سپرد كه مجموعه اى از خشونت، سختگيرى، اشتباه و پوزش طلبى بود. زمامدار مانند كسى كه بر شترى سركش سوار است، اگر عنان محكم كشد، پرده هاى بينى حيوان پاره مى شود، و اگر آزادش گذارد، در پرتگاه سقوط مى كند. سوگند به خدا مردم در حكومت دومى، در ناراحتى و رنج مهمّى گرفتار آمده بودند، و دچار دو رويى ها و اعتراض ها شدند، و من در اين مدت طولانى محنت زا، و عذاب آور، چاره اى جز شكيبايى نداشتم، تا آن كه روزگار عمر هم سپرى شد.⁽⁴⁾

4. شكوه از شوراى عمر

سپس عمر خلافت را در گروهى از قرار داد كه پنداشت من همسنگ آنان مى باشم. پناه بر خدا از اين شورا، در كدام زمان در برابر شخص اوّلشان در خلافت مورد ترديد بودم، تا امروز با اعضاى شورا برابر شوم كه هم اكنون مرا همانند آنها پندارند و در صف آنها قرارم دهند ناچار باز هم كوتاه آمدم، و با آنان هماهنگ گرديدم. يكى از آنها با كينه اى كه از من داشت روى بر تافت،⁽⁵⁾ و ديگرى دامادش⁽⁶⁾ را بر حقيقت برترى داد و آن دو نفر ديگر كه زشت است آوردن نامشان.⁽⁷⁾

5. شكوه از خلافت عثمان

تا آن كه سومى به خلافت رسيد، دو پهلويش از پرخورى باد كرده، همواره بين آشپزخانه و دستشويى سرگردان بود، و خويشاوندان پدرى او از بنى اميّه به پاخاستند و همراه او بيت المال را خوردند و بر باد دادند، چون شتر گرسنه اى كه بجان گياه بهارى بيفتد،⁽⁸⁾ عثمان آنقدر اسراف كرد كه ريسمان بافته او باز شد و أعمال او مردم را برانگيخت، و شكم بارگى او نابودش ساخت.

6. بیعت عمومی مردم با امیرالمؤمنین(علیه السلام)

روز بيعت، فراوانى مردم چون يال هاى پر پشت کفتار⁽⁹⁾ بود، از هر طرف مرا احاطه كردند، تا آن كه نزديك بود حسن و حسين عليه السّلام لگد مال گردند،⁽¹⁰⁾ و رداى من از دو طرف پاره شد. مردم چون گلّه هاى انبوه گوسفند مرا در ميان گرفتند.

امّا آنگاه كه به پاخاستم و حكومت را به دست گرفتم، جمعى پيمان شكستند⁽¹¹⁾ و گروهى از اطاعت من سرباز زده و از دين خارج شدند،⁽¹²⁾ و برخى از اطاعات حق سر بر تافتند،⁽¹³⁾ گويا نشنيده بودند سخن خداى سبحان را كه مى فرمايد: «سراى آخرت را براى كسانى برگزيديم كه خواهان سركشى و فساد در زمين نباشند و آينده از آن پرهيزكاران است».

آرى به خدا آن را خوب شنيده و حفظ كرده بودند، امّا دنيا در ديده آنها زيبا نمود، و زيور آن چشم هايشان را خيره كرد.

7. مسؤوليت هاى اجتماعى

سوگند به خدايى كه دانه را شكافت و جان را آفريد، اگر حضور فراوان بيعت كنندگان نبود، و ياران حجّت را بر من تمام نمى كردند، و اگر خداوند از علماء عهد و پيمان نگرفته بود كه برابر شكم بارگى ستمگران، و گرسنگى مظلومان، سكوت نكنند، مهار شتر خلافت را بر كوهان آن انداخته، رهايش مى ساختم، و آخر خلافت را به كاسه اوّل آن سيراب مى كردم، آنگاه مى ديديد كه دنياى شما نزد من از آب بينى بزغاله اى بى ارزش تر است.⁽¹⁴⁾

گفته اند: در اينجا مردى از أهالى عراق بلند شد و نامه اى به دست امام عليه السّلام داد و امام عليه السّلام آن را مطالعه مى فرمود، گفته شد، مسايلى در آن بود كه مى بايست جواب مى داد. وقتى خواندن نامه به پايان رسيد، ابن عباس گفت يا امير المؤمنين چه خوب بود سخن را از همان جا كه قطع شد آغاز مى كرديد. امام عليه السّلام فرمود: هرگز اى پسر عباس، شعله اى از آتش دل بود، زبانه كشيد و فرو نشست،⁽¹⁵⁾ ابن عباس مى گويد، به خدا سوگند بر هيچ گفتارى مانند قطع شدن سخن امام عليه السّلام اين گونه اندوهناك نشدم، كه امام نتوانست تا آنجا كه دوست دارد به سخن ادامه دهد.

1. ابن خشّاب می گوید: به خدا قسم این خطبه را در کتابهایی مطالعه کردم که 200 سال قبل از تولّد سیّد رضی (ره) نوشته شده بود. (شرح ابن ابی الحدید ج1 ص206 و الغدیر ج7 ص82)
2. اَعشی لقب ابوبصیر، میمون بن قیس است.
3. ابابکر، بارها می گفت: ((اَقِیلوُنی فَلَستُ بِخَیرکم)) مرا رها کنید، و از خلافت معذور دارید زیرا من بهتر از شما نیستم.
4. ابابکر در سال 11 هجری بخلافت رسید و در جمادی الاخر سال 13 هجری درگذشت و عُمَر در سال 13 هجری به خلافت رسید و در ذی الحجّه سال 23 هجری از دنیا رفت.
5. سعد بن ابی وقّاص که یکی از اعضای شورای شش نفره بود.
6. عبدالرّحمن بن عوف، شوهر خواهر عثمان، که حقّ ((وِتو)) در شورا داشت. زیرا عمر دستور داد اگر اختلافی در شورا پدید آمد، ملاک، رأی داماد عثمان است، با اینکه طبق اعتراف دانشمندان اهل سنّت، عمر در دوران حکومت خود بارها اعتراف کرد که: (( لولا علی لهلک عمر)) (اگر علی نبود عمر هلاک می شد.) ((الغدیر، ج3 ص97)).
7. طلحه و زبیر، که از رذالت و پستی، بر امام (ع) شوریدند و جنگ جمل را به وجود آوردند.
8. به پاورقی خطبه 43 مراجعه شود.
9. کَفتار، حیوانی که فراوانی پَشم گردن او ضرب المثل بوده و اگر می خواستند فراوانی چیزی را بگویند با نام موهای یال کفتار مطرح می کردند.
10. برخی از شارحان ((الحسنان)) را دو انگشت شصت پا گرفته اند مثل ابن ابی الحدید. و به نقل از قطب راوندی، امام (ع) در سال 35 هجری بخلافت رسید و در سال 40 هجری شهید شد.
11. ناکثین (اصحاب جمل) مانند: طلحه و زبیر.
12. مارقین (خوارج) به رهبری حرقوص پسر زهیر که به ((ذوالثّدیه)) مشهور بود و جنگ نهروان را پدید آورد.
13. قاسطین، معاویه و یاران او که جنگ صفّین را بر امام (ع) تحمیل کردند.
14. نفی سکولاریسم Secularism (تفکّر جدایی دین از سیاست) و اثبات تئوکراسی Theocracy (حکومت مذهبی)
15. شِقْشِقَةٌ هَدَرَتْ: ضرب المثل است. (شقشقه، چیزی شبیه بادکنک که به هنگام خشم شتر، از زیر گلوی او بیرون می زند و پس از آرام گرفتن ناپدید می گردد.) پیام این ضرب المثل همان است که در ترجمه آوردیم.